بادگیرها از شاخصترین نشانههای معماری سنتی مناطق گرم و خشک ایران، بهویژه شهر یزد هستند. این سازههای بینظیر، به عنوان سیستم تهویه طبیعی عمل میکنند و نقش مهمی در خنکسازی فضاهای داخلی خانهها و بناهای تاریخی یزد دارند. یزد به عنوان «شهر بادگیرها» شناخته میشود و بیشترین و متنوعترین بادگیرهای ایران را در خود جای داده است.
انواع بادگیرها در یزد: چهارطرفه( با چهار دهانه رو به چهار جهت اصلی)، هشتطرفه( استفاده در ساختمانهای مهمتر و وسیعتر مانند باغها) چندطرفه (دو یا سه طرفه) و بادگیر یکطرفه( برای خانههای سادهتر، رو به سمت باد غالب)
کاربرد و عملکرد بادگیرها عبارتند از: هدایت باد خنک به فضای زیر بادگیر و انتقال آن به اتاقها، تهویه و خنکسازی طبیعی با استفاده از تبخیر آب و جریان هوای مطبوع، کاهش مصرف انرژی و حفظ سازگاری با اقلیم خشک و گرم؛ بادگیرها اجازه عبور هوای تازه و خروج هوای گرم و مرطوب را میدهند و سکونتپذیری تابستانی بناها را افزایش میدهند.
مهمترین بادگیرها را دارد که پیشنهاد میشود از این بادگیرها را بازدید نمایید:
- بادگیر باغ دولتآباد: بلندترین بادگیر خشتی جهان با ارتفاع حدود ۳۳.۸ متر، واقع در محله چهار منار یزد، هشت وجهی و متعلق به دوره زندیه و قاجار است.
- آبانبار شش بادگیر: واقع در محله تل یزد، متعلق به دوره قاجار، با شش بادگیر مرتفع هشت وجهی.
- آبانبار پنج بادگیر امیرچخماق: در مجموعه میدان امیرچخماق یزد واقع شده و از بادگیرهای زیبای تاریخی شهر است.
همچنین یزد به عنوان شهر بادگیرها، بیشترین تعداد بادگیرها را در ایران دارد که معماری پیچیده و زیبایی دارند، اغلب بادگیرهای چهارطرفه یا هشتطرفه با ارتفاع بین ۳۰ تا ۴۰ متر هستند و از مصالحی مانند آجر و خشت ساخته شدهاند.