خانه مرتاض یزد یکی از بناهای ارزشمند دوره قاجار و از نمونه‌های برجسته معماری سنتی ایرانی و کویری است که حدود ۱۵۰ سال پیش توسط حاج علی شیرازی ساخته شده است. این خانه در خیابان ایرانشهر، محله گلچینان، کوچه مرتاضیون واقع شده و از دو بخش بیرونی و اندرونی تشکیل شده که هر بخش دارای حیاط و ورودی جداگانه است ولی این دو بخش به شکلی ظریف به یکدیگر مرتبط شده‌اند.
حیاط اصلی خانه پس از عبور از سردر، هشتی و راهرو قابل دسترسی است و دارای ایوانی پرکار با بادگیری بزرگ می‌باشد که از شاخص‌ترین عناصر معماری این مجموعه است. ساختمان خانه دارای تزئینات هنری مانند ارسی‌های چوبی رنگی، پنجره‌های مشبک سنتی، آبنما و گچ‌بری‌های زیباست. طبقات فوقانی شامل اتاق‌هایی با ارسی‌های پرکار شده و تالارها و اتاق‌های بزرگ‌تر با نمای ساده‌تر هستند.
این خانه تا سال ۱۳۷۴ در اختیار خانواده مرتاض بود و سپس به دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد اهدا شد و در سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۸۵ به عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسید. اکنون خانه مرتاض به عنوان مرکز آموزشی و پژوهشی در حوزه معماری و هنر فعال است و میزبان دانشجویان، اساتید و گردشگران علاقه‌مند به معماری سنتی ایران می‌باشد.
آدرس:
یزد، خیابان ایرانشهر (رجایی)، محله گلچینان، کوچه مرتاضیون
این خانه در بافت تاریخی یزد قرار دارد و دسترسی آسان به دیگر جاذبه‌های تاریخی شهر مانند خانه رسولیان، خانه مودت، میدان خان، میدان امیرچقماق و ... فراهم می‌آورد.
عکاس:
کیمیا بهنیافر
فاطمه میرزایی پور میبدی